Publieke sector mist focus op verandering

Marcel, wat is er volgens jou aan de hand?

“Onze publieke sector wordt steeds meer behandeld als een bedrijf; de BV Nederland. Daarbij komt dat bestuurders en managers bij beleidsvorming meer op beheer aansturen dan op transitie. We zien steeds meer voorbeelden van grote maatschappelijke vraagstukken waarbij deze denk- en werkwijze al lang geen hout meer snijdt. In deze tijd, waarin de veranderingen ons om de oren vliegen, hebben we juist behoefte aan een wendbare overheid die veerkracht, flexibiliteit en innovatie aan de dag legt om tot werkende oplossingen te komen.”

Een anders georganiseerde overheid lost alles op?

“Voor een groot gedeelte wel. De huidige overheid, die met traditioneel management grip wil krijgen op zaken die niet te managen zijn, kan volgens mij het verschil niet meer maken. Neem bijvoorbeeld de coalitievorming. Het kan zomaar zijn dat vijf partijen de samenwerking aangaan en veel meer concessies doen dan ze eigenlijk zouden willen of nodig is om crises aan te pakken. Daar krijg je zouteloze pap van en dat smaakt niemand. Zo’n model moet wat mij betreft op de schop. Niet als doel, maar als middel om veranderingen, die elkaar steeds sneller opvolgen, het hoofd te kunnen bieden. Het vraagt richting, leiderschap en lef om, soms tegen de mening van een deel van de bevolking in, de bakens te verzetten. Onze overheid is nu te veel op een status quo georganiseerd, niet op de verandering.”

Minder kapiteins op het schip dus?

“Dat is een deel van de oplossing. Met minder versnippering kun je in ieder geval sneller tot scherpere keuzes komen. Brede coalities zijn echter momenteel ook gewoon een gegeven. Het zou helpen als partijen zich er beter bewust van zijn dat een compromis vaak geen werkende oplossing is voor de grote maatschappelijke vraagstukken waar we voor staan. We moeten er in mijn optiek ook voor waken dat we oplossingen niet aan het verkeerde bureau blijven bedenken. En dat we niet alleen maar blijven sturen op efficiëntie. Met het huidige beleid, waarbij we steeds kijken naar welke euro het meeste rendement oplevert, vloeit veel geld naar de Randstad. Maar zo’n buslijn in de regio mag toch best minder rendabel zijn? Mobiliteit wil je borgen. Als er in die kwestie eerst zou zijn gesproken met bestuurders en belanghebbenden in de regio, zou iedere dorpsbewoner nu nog gewoon lokaal het openbaar vervoer kunnen pakken. Ik vind het niet heel verrassend dat mensen, die zich niet gehoord voelen, uiteindelijk gaan tegenstemmen.”

Meer interactie dus?

“Zeker. De overheid trekt nu vaak een grote broek aan en zegt te weinig nee tegen de veeleisende inwoner die zich steeds meer als een politiek consument gedraagt. De overheid kan het echter niet allemaal alleen oplossen. Jaren later zijn de problemen dan alleen maar verder uitgedijd. Inwoners, maatschappelijke organisaties en ondernemers zouden samen met bestuurders naar uitdagingen, problemen en oplossingen moeten kijken. Met zo’n aanpak zou er pas echt sprake van een faciliterende rol voor de overheid zijn.” We moeten het met elkaar hebben over wat we van elkaar mogen verwachten. Een beter sociaal contract dus. Zo hoorde ik onlangs inwoners klagen over luizenpoep op hun auto’s. De gemeente bestreed die luizen altijd met een zakje lieveheersbeestjes in de boom. Dat doen ze vanwege bezuinigingen niet meer. Dan kun je als inwoner gaan klagen, maar je kan ook zelf een zakje van 10 euro in de boom hangen. Mensen komen alleen niet meer op die gedachte omdat men verwacht dat in dit geval de gemeente het wel oplost. De verschuivingen in wat we van elkaar mogen verwachten mogen best scherper op tafel komen te liggen.

Noem nog eens een voorbeeld?

“Met het huidige tempo zou in 2050 één op de vier werkenden in de zorg aan de slag moeten om tegen die tijd in de behoefte te voorzien. Dat gaan we natuurlijk niet redden. We kunnen maar beter nu al samen een discussie starten. Er liggen genoeg belangrijke vraagstukken. Hoe ga je het werken in de zorgsector aantrekkelijk maken? Welke zorg budgetteer en faciliteer je vanuit de overheid nog wel en niet? Hoe zorg je dat mensen gezonder oud kunnen worden? Moeten mensen zelf meer rekening houden met hun ouder wordende lijf als het gaat om bijvoorbeeld huisvesting of mobiliteit? Moeten we een rollator voor ouderen nog wel betalen, terwijl we van jonge gezinnen vragen om zelf een kinderwagen aan te schaffen? Maar bespreek ook hoe je de productiviteit in de zorg kunt verhogen. Want met slimmer werken hebben we straks minder handen nodig. Daarbij gaat het in de oplossingensfeer over innovatieve processen die je niet van vandaag op morgen even organiseert. Dergelijke scherpe keuzes kun je niet vooruit blijven bulldozeren. Nu beginnen met samenwerken voorkomt dat je over twintig jaar in een zorgcrisis belandt.”